Đế chế Amazon và nỗi lo về sự độc quyền

(TBVTSG) – Với thương vụ mua lại Whole Foods hồi trung tuần tháng 6 vừa qua lên tới 13,7 tỉ đô la Mỹ, người khổng lồ thương mại điện tử Amazon đang muốn thay đổi thị trường cửa hàng tạp hóa.

Theo tờ Business Insider, việc Amazon thâu tóm chuỗi bán lẻ thực phẩm hữu cơ Whole Foods đã tạo nên cơn “địa chấn” với cả hai ngành thương mại trực tuyến và thương mại truyền thống. Thị trường chứng khoán đã chứng kiến cổ phiếu của các nhà bán lẻ Walmart và Kroger sụt giảm. Sức ép cạnh tranh lên các nhà bán lẻ truyền thống càng tăng thêm, khi mà Amazon sẽ có được mạng lưới các cửa hàng rộng lớn để thực hành những cuộc thử nghiệm trong quy trình chọn mua hàng, thanh toán và chuyển phát của mình. Thương vụ cũng là lời thừa nhận rằng Amazon không thể nhanh chóng tự mình tạo ra dấu ấn riêng trong ngành thương mại truyền thống.

Amazon-Whole Foods: xóa mờ ranh giới online-offline

Trên thực tế, thương vụ này có ảnh hưởng như thế nào đến người tiêu dùng là điều còn phải bàn cãi, song không thể phủ nhận đây là động thái vô cùng thông minh đến từ vị Chủ tịch kiêm CEO Jeff Bezos. Nó giúp giá trị thị trường của Amazon tăng vọt.

Hãng tư vấn Cowen ước tính sự kết hợp của Amazon và Whole Foods sẽ giúp cả hai vươn lên hạng 5 trên thị trường bán lẻ tạp hóa tại Mỹ. Và bởi Amazon có thể cung cấp nhiều dịch vụ khác như mua sắm trong cửa hàng, giao hàng trong ngày, mua hàng trực tuyến nên cả hai càng có tiềm năng để phát triển.

Trong ngắn hạn, con đường trước mắt của Amazon và Whole Foods vô cùng rõ ràng. Amazon đầu tư nhiều tiền bạc và công sức vào dịch vụ giao hàng trong ngày cũng như chuyển phát thực phẩm. Với thương vụ này, hãng lập tức có trong tay hơn 400 điểm trung chuyển để thực hiện những hoạt động kể trên. Các tòa nhà còn có cả nhà kho, dỡ hàng, công nhân hậu cần (logistics) giàu kinh nghiệm, trở thành yếu tố quan trọng để mở rộng việc chuyển phát thực phẩm và sau đó là các mặt hàng khác.

Trong tham vọng bành trướng sang mảng bán lẻ, CEO Jeff Bezos sẽ cố gắng tái tạo lại ngành kinh doanh đang xuống cấp của Whole Foods với việc nâng cấp công nghệ, tương tự như ông đã vực dậy ngành bán sách, bán lẻ, báo chí và các ngành khác. Bù lại, Whole Foods có vị trí đắc địa trong các khu đô thị giàu có, đưa Amazon đến gần hơn tầng lớp người tiêu dùng có thu nhập cao hơn.

Chừng ấy là quá đủ để khiến những “ông lớn” khác như Walmart, Safeway, Costco… lo lắng và gây trở ngại lớn đối với các công ty khởi nghiệp như Instacart. Và đây mới chỉ là bước khởi đầu.

Hãng tin CNN cho biết người khổng lồ trong ngành bán lẻ trực tuyến sẽ trả bằng tiền mặt  trong thương vụ mua Whole Foods. Thương vụ được công bố hôm 16-6 định giá mỗi cổ phiếu Whole Foods ở mức 42 đô la, cao hơn 27% so với giá trị kết ngày giao dịch trước đó. Khoảng một giờ sau khi công bố thông tin, cổ phiếu của Amazon đã tăng khoảng 3%, kéo theo giá trị thị trường tăng thêm 14 tỉ đô la. Như vậy, về cơ bản Amazon không tốn phí cho việc mua chuỗi cửa hàng bán lẻ lớn thứ 6 của nước Mỹ!

Theo phóng viên về tài chính kỳ cựu Ben Walsh, đây là một trường hợp ngoại lệ. Bình thường, giá cổ phiếu của công ty đi thâu tóm sẽ giảm sau những thương vụ lớn nhưng ở Amazon thì ngược lại. Điều này chỉ có thể được giải thích rằng các nhà đầu tư dường như đang tin tưởng chắc chắn sẽ có một điều gì đó xảy ra với Amazon. Vậy đó có thể là gì?

Từ góc nhìn đơn giản nhất, người ta thấy thương vụ mua lại Whole Foods đồng nghĩa với việc Amazon sẽ tham gia vào mảng kinh doanh cửa hàng thực phẩm trị giá 700 tỉ đô la. Bản thân Jeff Bezos đã tính toán, xâm nhập thị trường này trong nhiều năm nay, từ việc cho ra mắt Amazon Fresh – một dịch vụ vận chuyển thực phẩm tận nhà – đến việc mở hàng loạt cửa hàng rượu vang mang thương hiệu Amazon tại Seattle. Và bây giờ, Bezos còn sở hữu một trong những thương hiệu nổi tiếng nhất trong ngành công nghiệp này.

Những biểu hiện của tình trạng độc quyền?

Trên thực tế, việc giá cổ phiếu tăng sau thương vụ thâu tóm lớn cho thấy một vấn đề đáng lo ngại hơn: một khối lượng đáng kinh ngạc quyền lực kinh tế đang tập trung vào Amazon và các chuyên gia cho rằng điều đó khiến các công ty khác trong lĩnh vực bán lẻ khó cạnh tranh, mà rộng hơn nữa là cả nền kinh tế Mỹ.

Nếu xét là nhà bán lẻ trực tuyến cung cấp trang thiết bị gia đình, Amazon hiện cạnh tranh với Walmart, Target, Bed, Bath & Beyond; là một nhà bán lẻ quần áo và giày dép, Amazon cạnh tranh với DSW, Foot Locker và Gap; về âm nhạc, sách, truyền hình thì Amazon cạnh tranh với Apple, Netflix và HBO. Trong một thập niên qua, Amazon cũng đã mua lại cửa hàng giày trực tuyến lớn nhất, cửa hàng quần áo, tã lót trẻ em trực tuyến lớn nhất và cửa hàng mỹ phẩm trực tuyến lớn nhất.

Và trong mọi lĩnh vực Amazon đều thành công. Năm ngoái, Amazon đã bán được một lượng hàng hóa trực tuyến nhiều gấp sáu lần cả Walmart, Target, Best Buy, Nordstrom, The Home Depot, Macy’s, Kohl’s và Costco cộng lại. Amazon cũng tạo ra 30% mức tăng trưởng doanh thu bán lẻ toàn nước Mỹ, gồm cả trực tuyến và hữu tuyến.

Chưa dừng lại ở đó, sự thống trị của Amazon còn vượt xa hơn nữa ngoài mảng bán lẻ. Họ cũng đã mở rộng sang các lĩnh vực tín dụng, xuất bản sách, thiết kế quần áo và sản xuất thiết bị phần cứng. Ba năm trước, công ty này đã mua lại Twitch.com – một trang web chuyên cung cấp trò chơi trực tuyến – với giá 1 tỉ đô la. Và trên tất cả, Amazon đang sở hữu Amazon Web Services (AWS) – mảng kinh doanh điện toán đám mây trị giá 12 tỉ đô la. Slack, Netflix, Drobox, Tumblr, Pinterest và hàng loạt cơ quan Chính phủ Mỹ đang sử dụng AWS. Có thể nói ngắn gọn về Amazon là: Everything Store – một cửa hàng bán mọi thứ. Không chỉ là bán hàng hóa, Amazon thậm chí còn sản xuất ra chúng; không chỉ phân phối nội dung truyền thông qua hệ thống máy chủ (server) sẵn có, Amazon còn cho những đơn vị khác thuê lại.

Tờ Bloomberg cho biết trong thời gian gần đây, Amazon đang mở các cửa hàng Amazon Books tại một số thành phố như Seattle, San Diego, New York và Portland. Ngoài sách, cửa hàng còn bán một số lượng nhỏ trò  chơi (game), đồ chơi, thiết bị do Amazon sản xuất như máy tính bảng Fire hay loa Echo.

Với chuỗi cửa hàng Whole Foods, không có lý do gì để Amazon không áp dụng phương pháp tương tự. Nói cách khác, tập đoàn này không chỉ có được thương hiệu của Whole Foods mà còn xem đây là bàn đạp để đưa một vài hàng hóa giá rẻ, chất lượng tốt của Amazon đến tay người tiêu dùng.

Và khi Whole Foods dần trở thành một nơi trình diễn những sản phẩm “gắn mác” Amazon, công ty cũng sẽ tích hợp các công nghệ hiện đại từ ý tưởng cửa hàng Amazon Go. Amazon Go không cần thu ngân mà khách chỉ cần dùng điện thoại để thanh toán và ra khỏi cửa hàng với túi đồ vừa mua. Sau cùng, Whole Foods có thể trở thành nền tảng trong đế chế bán lẻ Amazon mới, kết hợp cả tạp hóa, điện tử và mọi thứ Amazon đang bán cùng với sự trải nghiệm mua sắm công nghệ cao.

Tất cả những điều đó khiến nhiều chuyên gia cũng như nhà phân tích băn khoăn: liệu Amazon có phải là một kẻ độc quyền?

Dấy lên những nỗi lo lắng

“Người Mỹ luôn muốn nền kinh tế mở cửa và cạnh tranh. Tuy nhiên, khi một số lĩnh vực đang ngày một phình to hơn của nền kinh tế bị chiếm giữ bởi Amazon, vấn đề trở thành sự tập trung hóa. Từ xưa tới nay, tự kinh doanh là cách người Mỹ sử dụng để xây dựng tài sản và chuyển giao sự giàu có qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên hiện tại, cứ nhìn vào bất kỳ lĩnh vực nào mà Amazon đang thống trị, tôi dám cá là ai cũng nản lòng khi muốn thâm nhập vào đó”, nhà báo Ben Walsh nói.

Thương vụ Amazon-Whole Foods còn ngay lập tức mang lại cho Amazon một lợi thế khác về cơ sở hạ tầng: hơn 400 nhà kho, trải rộng khắp trên những khu vực sầm uất nhất ở nước Mỹ. Nhìn chung, với những lợi thế về logistics gồm mạng lưới nhà kho, hành trình vận chuyển, máy bay chở hàng trên khắp Bắc Mỹ, Amazon đang nắm trong tay những vũ khí mà không một công ty nào khác có thể đánh bại. Đáng lo ngại hơn, nhiều chuyên gia phân tích cho rằng những lợi thế này không phải có được nhờ sự đổi mới, cải tiến về mặt công nghệ mà là bởi dòng tiền không ngừng đổ vào từ phố Wall.

Dường như Amazon đang nhận được những đặc quyền quá đà. Giới phân tích cho rằng, Sở Giao dịch chứng khoán nên cân nhắc kỹ hơn về thương vụ Whole Foods. Và tiếp đó, các nhà chức trách cũng nên xem xét lại cấu trúc của tập đoàn này. “Về phương diện thương mại, tôi nghĩ Amazon đang cung cấp mọi cấu trúc hạ tầng cần thiết cho nền kinh tế Mỹ. Và điều đó giúp Amazon có thêm rất nhiều quyền lực và sự kiểm soát”, theo Lina Khan – một nhà phân tích của Open Market.

Tháng 1, chính Lina Khan đã kêu gọi cần phải thắt chặt sự kiểm soát chống độc quyền đối với Amazon thông qua một bài báo trên tờ The Yale Law Journal.

Trong lịch sử, Amazon đã chịu nhiều lời chỉ trích về Marketplace – tính năng cho phép các doanh nghiệp nhỏ bán hàng hóa thông qua trang web của họ. Một vài nhà buôn đã buộc tội Amazon bí mật sử dụng Marketplace như một “phòng thí nghiệm”. Sau khi thu thập dữ liệu xem sản phẩm nào bán chạy nhất, Amazon sẽ cho ra mắt luôn một sản phẩm tương tự để cạnh tranh với giá rẻ hơn thông qua những dịch vụ có sẵn của hãng.

Institute for Local Self-Reliance – một tổ chức phi lợi nhuận – cũng chỉ trích Amazon về hành vi độc quyền. “Bằng việc kiểm soát những cơ sở hạ tầng quan trọng, Amazon hiện cạnh tranh với những công ty khác và thiết lập nên những điều khoản để ngăn cản các đối thủ cạnh tranh có thể tiếp cận thị trường. Những hãng bán lẻ địa phương và nhà sản xuất độc lập sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trong tình huống này”.

Những nỗi lo ngại về độc quyền trong hoạt động bán lẻ hiện đại ở Mỹ bắt đầu nổi lên từ khoảng một thập niên nay, một phần là bởi những công ty như Amazon. Trong 10 năm đầu hoạt động, Amazon hầu như không có lợi nhuận nhưng các nhà đầu tư vẫn tiếp tục tin tưởng Jeff Bezos, không ngừng rót tiền để công ty này đầu tư vào cơ sở hạ tầng và mở rộng thị phần. Kết quả là hiện nay, Amazon trở thành một “công ty quái vật” dù lợi nhuận “tí hon” nhưng giá cổ phiếu thì tăng gần gấp 200 lần so với khi mới lên sàn.

Lina Khan và một số chuyên gia kinh tế khác kêu gọi mọi người hãy bớt quan tâm tới giá cổ phiếu của Amazon mà nên chú ý tới sự thống trị của họ trong quá nhiều lĩnh vực của nền kinh tế. “Không ai có thể phủ nhận rằng Amazon trong trạng thái hiện tại là mang lại sự tiện ích cho người tiêu dùng. Câu hỏi là điều gì đang chờ đợi phía trước”.

Amazon đang lan tràn trong khắp ngõ ngách của nền kinh tế Mỹ theo một cách thức chưa từng có. Các nhà đầu tư biết Amazon độc quyền. Đó là lý do vì sao giá cổ phiếu cứ tiếp tục tăng mặc cho lợi nhuận què quặt. Thị trường có thể lột tả một thực tế mà luật pháp không thể”, Khan nói.

Theo Hữu Long