Vì sao cánh thương lái “ăn dày” được trên lưng những người nông dân khốn khó?

Đó là ý kiến của ông Julien Brun, Tổng Giám Đốc, CEL Consulting, công ty tư vấn về chuỗi giá trị tại khu vực Đông Nam Á, về một trong những vấn đề tồn đọng trong nông nghiệp Việt Nam.

Theo ông Brun, ĐBSCL đóng góp hơn 50% sản lượng lương thực của toàn Việt Nam, là vựa lúa, vựa cá, vựa tôm và vựa trái cây lớn nhất cả nước. Hơn 65% dân cư vùng ĐBSCL làm nghề nông. Ngành nông nghiệp của ĐBSCL đóng góp vào 27% GDP của cả nước. Mặc dù là vùng trọng tâm phát triển nông nghiệp, nhưng thu nhập của người nông dân vẫn còn thấp, doanh nghiệp chế biến thực phẩm, xuất khẩu nông sản cũng còn gặp nhiều khó khăn, và nhìn chung chuỗi cung ứng toàn ngành vẫn còn lỏng lẻo và rời rạc.

Hướng đến năm 2020, chiến lược an ninh lương thực quốc gia yêu cầu ngành nông nghiệp ĐBSCL phải tăng sản lượng gạo từ 21 triệu tấn/năm lên 22.1 triệu tấn/năm. Tổng sản lượng thủy sản cần phải tăng 28% vào năm 2020. Để đạt được mục tiêu phát triển, ngành nông nghiệp ĐBSCL được định hướng cần phải tăng cường liên kết vùng, nâng cao năng suất và đầu tư phát triển hạ tầng giao thông.

Thương lái là nguồn thông tin duy nhất về thị trường đối với hơn 90% nông dân

Ông Brun cho rằng, chuỗi cung ứng ngành nông nghiệp tại Việt Nam có quá nhiều các bên trung gian, cụ thể là các thương lái. Thương lái là rào cản giữa nông dân và doanh nghiệp vì giá trị họ đem lại thấp nhưng lại thu lợi nhiều, trong khi người nông dân thì hoàn toàn ngược lại.

Các thương lái có lợi thế là am tường địa phương, có phương tiện vận tải đường thủy và hệ thống kho rải khác ven sông. Họ tập trung khai thác mạng lưới sông ngòi của ĐBSCL để vận chuyển nông sản. Tính linh hoạt cao cho phép thương lái thu mua và vận chuyển nông sản ở khu vục nông thôn với điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông kém phát triển.

Theo ông Brun, đây có thể coi là đóng góp lớn nhất của thương lái cho chuỗi giá trị, với vai trò đơn vị cung cấp dịch vụ logistics. Tuy nhiên bất cập ở chỗ thương lái lại đóng vai trò thương nhân bán nông sản cho doanh nghiệp và từ đó họ dễ dàng có các động thái thao túng giá và nguồn cung. Điều này làm chậm dòng chảy hàng hóa và cũng làm tắc nghẽn, thiếu minh bạch dòng chảy thông tin.

Hơn 90% nông dân coi thương lái là nguồn thông tin duy nhất về thị trường, và cũng là đối tượng thu mua nông sản duy nhất của họ.

Về phía doanh nghiệp, cũng chính vì không có sự tương tác với nông dân nên hầu như cũng không nắm rõ được tình hình nguồn cung. Điều này đưa đến một tình cảnh đó là “bên cung không nắm được cầu, và bên cầu không nắm được cung” gây hệ quả là doanh nghiệp không có đủ thông tin để dự báo và lập kế hoạch cung ứng hiệu quả.

Trong bất cứ ngành nào, nếu doanh nghiệp ở đầu ra thị trường không làm chủ được kế hoạch thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của toàn bộ chuỗi cung ứng về phía đầu cung. Trên thực tế căn nguyên của vấn đề một phần là từ thương lái, một phần là do vẫn còn nhiều doanh nghiệp chưa sẵn sàng hợp tác trực tiếp với nông dân.